یک ساعت با شهریار هدایتی(گفت و گو با پرفسور محسن فرشاد)

عپرفسور “محسن فرشاد ،دانش آموخته آکادمی “اکس مارسه”فرانسه و فارغ التحصیل حقوق دولتی و حقوق بین الملل خصوصی،مدرس و استاد دانشگاه های تهران ،شهید بهشتی ،علامه طباطبایی ،صنعتی شریف و عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور که مدتی در وزارت امور خارجه مشغول بکار بوده و همچنین از ایشان بیش از بیست عنوان کتاب و سیصد و اندی مقاله در مجلات معتبر علمی و سیاسی سراسر جهان به چاپ رسیده است ،به پرسش ما در باب “ماهیت پروژه یا پروسه بودن ” پدیده ترامپیسم پاسخ می دهند.

*آیا ظهور ترامپ به منزله بطلان نظریه “پایان تاریخ “فرانسیس فوکویاما است ؟و یا ما با نوعی از “شخصی شدن حکومت “توسط “ترامپ “طرف هستیم ؟به این معنا که شخصی بودگی جایگاه قدرت به منزله بخشی از روان و توان زندگی فردی تلقی بشود و یا ما شاهد عیان شدن “ترک خوردگی های لیبرالیسم سیاسی” می باشیم؟

_در وهله ی اول باید در نظر داشت که دمکراسی آمریکایی برآمده از مبارزات استقلال از انگلستان است و حکومت براساس تقلید از حکومت انگلستان بنا گذاشته شد!همانطور که ما در احزاب سیاسی انگلستان دو حزب نماینده اشرافیت(حزب محافظه کار) و نماینده عوام و توده ها(حزب کارگر)وجود دارند ،در آمریکا نیز حزب جمهوری خواه بیشتر نماینده و تامین کننده منافع شرکت ها و کارتل های نفت و اسلحه و همچنین شرکت های چند ملیتی است و طبیعتا با یک رویکرد قدرت محور با مسایل داخلی و خارجی برخورد میکند و طرفدار گفتمان (رفتار سخت )و نگاه از بالاست ولی حزب دمکرات بیشتر نماینده افکار مستقل تر و حقوق بشر و حقوق خانواده و اقلیت ها و تکنولوژی سبز می باشد .در پشت پرده آمریکا بنا به ضرورت های سیاسی و اقتصادی و امنیتی گاهی تصمیم به روی کار آمدن جمهوری خواهان گرفته میشود و گاهی بنا بر اقتضاىات داخلی آمریکا دمکرات ها اجازه تشکیل دولت را پیدا میکنند.

اما ترامپ در برهه ای از تاریخ در راس قدرت عیان آمریکا قرار گرفت که آمریکا در اوج قدرت نظامی و سیاسی و اقتصادی خود قرار دارد ولی تهدید های فزاینده هم متوجه آمریکاست.سرمایه داری آمریکا فقط معتقد به هژمونی و سلطه در همه زمینه های سیاسی،امنیتی،فرهنگی و اقتصادی و نظامی دارد و کمتر از سلطه را تهدید مستقیم می بیند.البته آنچیز که ما دمکراسی آمریکایی قلمداد می کنیم بیشتر “ثروت سالاری”است و دمکراسی از نوع روشنفکرانه ی “منتسکیو”یا “روسو “و یا “ولتر”افسانه و توهمی بیش نیست.ما در برآمدن ترامپ “ترکهای دیوار نظری لیبرالیسم سیاسی “رو میبینیم که در خود بزرگ بینی های شخصی ترامپ به نظریه پایان تاریخ فوکویاما پایان بخشیده…

*شما تا اینجا برآمدن ترامپ رو هم محصول تعارض داخلی و تهدیدهای خارجی وهم برآمده از تنظیم فرمان سیاست به دست اقتصاد بر شمردید !خب به این ترتیب ما به جایی می رسیم که “جان کولمن”نویسنده کتاب “کمیته ۳۰۰″رسیده بود.دست نامرىی اقتصاد در سیاست!سوالی که اینجا ذهن مخاطب را درگیر میکند این است که “ترامپیسم ،پروژه است برای رفع مشکلات داخلی و خارجی و یا پروسه ای در جهت هژمونی؟”

اصولا “تىوری توطىه “با پروژه ای دیدن بحث بالا کاملا در تضاد قرار میگیرد ،چرا که این پدیده به منزله ی پوست اندازی سرمایه داری نوین تلقی میشود.سرمایه داری با تمام قوا کمر به نابودی “دیگری “بسته است و همانطور که کارل اشمیت در کتاب الهیات سیاسی مطرح میکند :سعادت من در اسارت و بردگی و نابودی دیگریست!

*همانطور که “فیلسوف سیاسی معروف جان رالز”ملقب به “فیلسوف عدالت” و نویسنده کتاب مشهور “عدالت به مثابه انصاف”در کتاب دیگری بنام “لیبرالیسم سیاسی”مطرح می نماید:انسان و جامعه،گاها با”آموزه های فراگیر معقول ناسازگار با یکدیگر”برخورد می کنند به این معنا که :از یک پدیده ی علمی ،سیاسی ،فرهنگی و…برداشت های مختلف و گاها متناقض بروز پیدا می کند که در سه صفت “منطقی بودن”،”ارزشی بودن”و “قابلیت درک سیستمی “مشترک هستند.آیا بروز “ترامپیسم”نشان دهنده ی این حقیقت نیست که :”دمکراسی”یا  “دمکراسی آمریکایی” دست کم در بعضی از وجوه وجودی خود محل ظهور “دیکتاتوری “است؟

_این پرسش بسیار کلیدی ومهمی است.سرمایه داری آمریکایی که به نوعی سکان دار واقعی ایالات متحده آمریکاست،در حقیقت خواستار نابودی و یا دست کم تضعیف و ناتوانی کشورهایی مانند “چین “و “روسیه “است.سطح زندگی  و رفاه در آمریکا از نود درصد کشورها بالاتر است و در اصطلاح “land of opportunities” یا سرزمین فرصت هاست .آمریکا خواهان تسخیر فضا و تسلط بی چون و چرا بر تکنولوژی های برتر دنیاست .در این راستا همان گونه که “چامسکی “در دمکراسی بازدارنده مطرح میکند :بکارگیری خشونت و سلطه و قتل و غارت دیگران در راستای منافع ملی آمریکا توجیح میشود.آنها در واقع مواهب دمکراسی را فقط انحصارا برای مردم آمریکا می خواهند و به نوعی در صدد باز سازی “آپارتاید “هستند.

_با توجه به رفتارهای “ترامپ” از جمله:خروج از قراردادهای بین المللی ،رها کردن متحدان در گرداب مشکلات (مانند کاری که با کردهای سوریه انجام داد)،عدم رعایت عرف سیاست(قطع تلفن نخست وزیر استرالیا بدون خداحافظی)،در گیری شدید با بخش های بزرگی از جامعه مدنی آمریکا (از جمله اخراج خبرنگاران در مراسمات سخترانی)،تهدید به قتل افراد افشا گری مثل :استورمی دنیلز،و هزاران مورد که حداقل سیاست مداران دیگر در هر جای جهان سعی در اختفا این گونه رفتار دارند،آیا این نشان دهنده بازگشت تمدن از “تغییرات اجتماعی پیشرو”یا (progressive social changes) به سمت “regressive changes” یا رویکردهای بدوی  و حتی “حیات برهنه “نیست؟

البته هر لحظه در تمدن احتمال بروز “حیات برهنه”وجود دارد،ترامپ هر آنچه که “اوبامای صلح طلب “در اصطلاح رشته بود پنبه کرد!رفتارهای ترامپ بیشتر شبیه مزرعه داران سفید پوست ایالت های جنوبی در قرن نوزدهم با بردگان است!از لحاظ وحشی گری کلامی و رفتاری بیشترین سطح شباهت را با “هیتلر “دارد،بله رفتارهای ترامپ بازگشت به “حیات برهنه “است.

*در سال ۲۰۱۶ موسسه معتبر لغت شناسی کلینز(collins)،کلمه ترامپیسم را به عنوان یکی از ده لغت برتر سال به دیکشنری خود اضافه کرد و رسانه های بین المللی مثل :”نیویورک تایمز “و “گاردین”و”فیگارو” ازین واژه استفاده کردند ..خب شما ترامپیسم را در جهت آنچه که “پیتر دابلیو رادمن”مطرح می کند برآورد میکنید؟یعنی افرادی مثل کسینجر که اعتقاد به رهبری آمریکا در برابر اروپا و سلطه بر بقیه نقاط جهان داشتند ولی ترامپ در عمل دست به سلطه بر اروپا زد ،و بیشتر به شاگردان “زی بیگنیو برژینسکی “شبیه شد ،این رفتلر ترامپ ناشی از خود بزرگ بینی عده ای سفید پوست کم مایه در عرصه سیاست آمریکاست و یا یک چرخش داىمی تاریخی لیبرالیسم سیاسی آمریکا؟

_بیشتر شبیه یک چرخش تاریخی لیبرالیسم سیاسی در تحقق انسان درجه یک (شهروند آمریکایی)و شهروند درجه دوم (غیر آمریکایی)است.مثلا وقتی کره شمالی تهدید به بمباران اتمی میشود و یا گفتار ترامپ در مورد ایران که گفت:کاری میکنم که به غار نشینی برگردید نشان دهنده ی چرخش شیطانی لیبرالیسم به باز سازی پروژه شهروند درجه یک است.

*فرید زکریا ،مجری معروف در کتاب “پسا آمریکایی “بخوبی گذر از جهان “یونی سیستم “در زمان فروپاشی دیوار برلین تا سال دو هزار و پنج را به جهان “یونی_مولتی سیستم”یا تک چند قطبی و گذار از “تک _چند قطبی”به “یونی سیستم “را نشان داد.شما فکر نمیکنید ترامپیسم نتیجه ترس از دست دادن جایگاه ابر قدرتی آمریکا باشد؟

_بله دقیقا !ترامپ کاملا دیدی دشمن تراشانه و دشمن هراسانه دارد!آمریکا علاوه بر یک جنگ بی پایان طبقاتی در درون ،که در آن یک درصد جمعیت نود درصد ثروت را در دست دارند،به یک جنگ بی پایان در خارج از مرزها هم دست زده است و این جنگ زدودن غیر آمریکایی گرایی است ،چه در اقتصاد ،چه سیاست ،چه فرهنگ…

*مایکل سندل ،استاد “فلسفه سیاسی”در “دانشگاه هاروارد” در کتاب “آنچه با پول نمی شود خرید” اشاره به دهه ۸۰ قرن بیستم میکند که با روی کار آمدن “رونالد ریگان ” و “مارگارت تاچر” دورانی ظهور نمود که وی آن را “دوران فخر فروشی بازار” می نامد_در این دوران اقتصاد بر جنبه هایی از زندگی انسانها حاکم شده بود که تا پیش از آن در دسترسش نبوده مانند:بهداشت عمومی،ایمنی عمومی،امنیت ملی،دادرسی،حفظ محیط زیست،فرزند آوری….به اعتقاد سندل بعد از دست اندازی اقتصاد در سیاست ،موضوعیتی بنام “تعهد اخلاقی” نابود شده است،آیا بنظر شما ترامپ محصول دست اندازی اقتصاد در سیاست است؟

_بله البته  می توان اینطور هم تعبیرنمود ،در حقیقت ترامپ فرزند “اقتصاد سیاسی “در معرض تهدید آمریکاست…به نوعی پاسخ “مردم غیر سیاسی”آمریکابه این ترس پنهان اقتصادی از چین و نگرانی های امنیتی از جانب دیگران ،ریاست یک پسر زورگو و قلدر و بی نزاکت بنام ترامپ بود..

*همانطور که “هیلاری کلینتون در مناظره انتخاباتی بیان کرد،فاصله بین دستور حمله اتمی تا پرتاب بمب هسته ای در آمریکا فقط چهار دقیقه فاصله زمانی دارد،آیا بنظر شما ترامپ که نشان داده به هیچ چیزی پایبند نیست _ممکن است در برخورد با دشمنانش از سلاح هسته ای استفاده کند؟

_بسیار بعید به نظر میرسد چون با حمله متقابل چین یا روسیه مواجه میشود.

*منظورم ایران بود.

_خیر،واقعیت های مسلط بر منطق نظامی و اقتصادی و امنیتی ،اجازه چنین اتفاقی را نمی دهد،زیرا این اتفاق تمام دشمنان بالفعل و بالقوه آمریکا را متحد میکند و آنها از ترس مورد حمله واقع نشدن ممکن است دست به حمله پیشگیرانه بزنند.ترامپ در مواجهه با ایران بیشتر جنگ های نیابتی را مورد نظر قرار میدهد و سازو کار تحریم های سخت !البته در آمریکا بیشتر و پیشتر گمان بر این بود که تحریم ها ایران را به ونزوىلای دیگری تبدیل می کند ولی مقاومت ایران بسیار قدرتمند تر بود،که این سبب غافلگیری طراحان تحریم گردید.

*آنچه که به نظر می آید در انتخابات سال آینده آمریکا ،به علت “باز گرداندن بخشی از سربازان آمریکایی”،”پیروزی ظاهری در جنگ تجاری با چین”،”تحقیر  بی سابقه اروپا در مساله اینستکس”اکثریت کارگر رای دهنده سفید پوست کم مایه جنگ طلب آمریکا را راضی می نماید و باز هم سال بعد ماشاهد انتخاب ترامپ هستیم ،با انتخاب  مجدد ترامپ چه اتفاقی در روابط ایران و ایالات متحده رخ خواهد داد؟

_بیاد ماندنی ترین رییس جمهور ها در ایالات متحده ،پیروزان جنگ بودند و ترامپ در صورت انتخاب مجدد بدش نخواهد آمد که برای ماندگار شدن در تاریخ با ایران به جنگی با شرایط خاص که نفع آن بیشتر از ضرر آن باشد وارد شود و افتخاری کسب کند …پس از انتخاب مجدد ترامپ به ریاست جمهوری نه فقط ایران که هیچ کسی در دنیا از دست او در امان نخواهد بود.